Ημερολόγιο

12η συνάντηση εργασίας (21/01/2015)

Στη σημερινή συνάντηση, η οποία είχε διάρκεια μία διδακτική ώρα, αποτιμήθηκε και αξιολογήθηκε η ερευνητική εργασία από την ομάδα των μαθητών που συμμετείχαν. Τις απαντήσεις των μαθητών/τριών σε ερωτηματολόγιο που τους δόθηκε από την υπεύθυνη της εργασίας μπορείτε να δείτε  εδώ.  

11η συνάντηση εργασίας (14/01/2015)

Στη σημερινή συνάντηση: α) 'Εγινε παρουσίαση και σχολιασμός των βίντεο των ομάδων που ασχολούνται με τις αφίσες των Η.Π.Α. και της Σοβιετικής Ένωσης. β) Παρουσιάστηκε το βίντεο της ομάδας που ασχολείται με τις αφίσες της ναζιστικής Γερμανίας. Συζητήθηκαν οι δυσκολίες της αφήγησης και προτάθηκαν λύσεις για τη βελτίωσή της. γ) Οργανώθηκε το πλαίσιο παρουσίασης της ερευνητικής εργασίας συνολικά, η οποία θα γίνει την Πέμπτη 22/01/2015, και ανέλαβαν τρεις συμμετέχοντες, ένας από κάθε ομάδα, να  υλοποιήσουν την παρουσίαση, αφού συνεννοηθούν με τα μέλη των ομάδων τους.

10η συνάντηση εργασίας (17/12/2014)

Στη σημερινή συνάντηση: α) 'Εγινε επεξεργασία της αφήγησης που έχει προστεθεί στα βίντεο των ομάδων που ασχολούνται με τις αφίσες των Η.Π.Α. και της Σοβιετικής Ένωσης. β) Η ομάδα που ασχολείται με τις αφίσες της ναζιστικής Γερμανίας συνέχισε την επεξεργασία για την ερμηνεία των λεκτικών μηνυμάτων των αφισών. γ) Οργανώθηκε χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης και παράδοσης των εργασιών των ομάδων κατά τη διάρκεια των διακοπών των Χριστουγέννων.

9η συνάντηση εργασίας (10/12/2014)

Στη σημερινή συνάντηση: α) 'Εγινε μία πρώτη παρουσίαση βίντεο της ομάδας που ασχολείται με τις αμερικανικές αφίσες. β) Οι ομάδες συνέχισαν την εργασία τους για τη σύνθεση αφήγησης που θα συνοδεύσει την παρουσίαση των αφισών.

8η συνάντηση εργασίας (03/12/2014)

Στη σημερινή συνάντηση έγινε επεξεργασία του υλικού που έχουν συγκεντρώσει οι ομάδες και συστηματοποιήθηκαν οι άξονες κατηγοριοποίησής του. Συγκεκριμένα: 

Η ομάδα που επεξεργάζεται τις αφίσες της ΕΣΣΔ μετέφρασε τα λεκτικά μηνύματα των αφισών και τις κατηγοριοποίησε. 

Οι ομάδες που επεξεργάζονται τις αφίσες των ΗΠΑ και της Γερμανίας με βάση βιβλιογραφία που δόθηκε ξεκίνησαν την κατάταξη των αφισών και έθεσαν το πλαίσιο για τη σύνθεση αφήγησης αναφορικά με το ρόλο και την απήχηση των αφισών.

7η συνάντηση εργασίας (26/11/2014)

1. Στη σημερινή συνάντηση έγινε παρουσίαση του υλικού που έχουν συγκεντρώσει οι ομάδες και μία πρώτη επεξεργασία για την κατηγοριοποίησή του. Κατατέθηκαν οι ακόλουθες προτάσεις για την παρουσίασή του:

• Προβολή του αντιπάλου – εχθρού ανά χώρα.
• Εκφάνσεις ρατσιστικής προπαγάνδας τις αφίσες του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου.
• Η γερμανική προπαγάνδα εναντίον των Εβραίων σε συνδυασμό με λογοτεχνικά κείμενα και αποσπάσματα ταινιών.

Με δεδομένο ότι δεν έγινε ολοκληρωμένη επεξεργασία για την κατηγοριοποίηση του υλικού με βάση τους άξονες που προτάθηκαν στην προηγούμενη συνάντηση (χαρακτηριστικά της ιδεολογικής προπαγάνδας ανά χώρα, κοινά σημεία της πολεμικής προπαγάνδας, κύριοι στόχοι της προπαγάνδας, χαρακτηριστικά του στοχευόμενου κοινού και ποσοστό χειραγώγησης της κοινής γνώμης) αποφασίστηκε οι ομάδες να ασχοληθούν με τα ακόλουθα ώστε να τα παρουσιάσουν στην επόμενη συνάντηση:

• Επεξεργασία – μετάφραση των λεκτικών μηνυμάτων κάθε αφίσας.
• Κατάταξη των αφισών με υπότιτλους στο Popcorn ή σε κάποιον άλλον editor με βάση τους παραπάνω άξονες.

2. Προβλήθηκαν και συζητήθηκαν αποσπάσματα από ντοκιμαντέρ που αναφέρονται σε γεγονότα του 2^ου Παγκοσμίου Πολέμου και σχετίζονται με τη θεματολογία των αφισών, όπως για παράδειγμα τα γκέτο και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης που ίδρυσαν οι γερμανικές αρχές - (σχετικό βίντεο), η καθημερινή ζωή στη Γερμανία στη διάρκεια του πολέμου, κύρια γεγονότα που συνέβησαν το 1941 (από τη σειρά Apocalypse: World War II - Documentary Series) 

Trailer

6η συνάντηση εργασίας (19/11/2014)

1. Σε αυτή την εργασία κύριος στόχος διερεύνησης είναι η εξοικείωση με τις δυνατότητες αφήγησης που έχει η γλώσσα, η εικόνα και ο ήχος. Στη σημερινή συνάντηση προσδιορίστηκε ως θέμα εφαρμογής το ακόλουθο: Οι αφίσες ως μέσο προπαγάνδας στον 2^ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Με δεδομένο ότι οι αφίσες υπήρξαν το πιο σημαντικό όπλο για την επιρροή της κοινής γνώμης, θα διερευνηθούν παραδείγματα εικόνων που χρησιμοποιήθηκαν και οι τεχνικές επεξεργασίας τους σε συσχετισμό με τα κείμενα που τις συνόδευαν. Στόχος της διερεύνησης είναι να αναζητηθούν τα μηνύματα που μεταδίδονταν εμμέσως και υποσυνείδητα υπέρ ή κατά μίας άποψης, ενός προσώπου ή μίας πολιτικής επιλογής. Η επεξεργασία του θέματος θα γίνει με βάση τα εξής βήματα:

α) Μελέτη προτεινόμενης βιβλιογραφίας

β) Αναζήτηση εικονογραφικού υλικού (αμερικανικές, γερμανικές και σοβιετικές αφίσες)

γ) Κατηγοριοποίηση του υλικού. Συγκεκριμένα το υλικό θα αναλυθεί και θα ταξινομηθεί με βάση:

• Τα χαρακτηριστικά της ιδεολογικής προπαγάνδας ανά χώρα. 
• Τα κοινά σημεία της πολεμικής προπαγάνδας.
• Τους κύριους στόχους της προπαγάνδας. 
• Τα χαρακτηριστικά του στοχευόμενου κοινού και το ποσοστό χειραγώγησης της κοινής γνώμης. 

Στη συνέχεια, ορίστηκε το χρονοδιάγραμμα και οι αρχικές δράσεις των ομάδων εργασίας. 

2. Προβολή της ταινίας μικρού μήκους του Patrick Hughes με τίτλο: "Signs". Συζήτηση - Ανάλυση της ταινίας αναφορικά με το θέμα της, την κινηματογραφική οπτική που υιοθετεί, τις τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν. Την ταινία και τα σχόλια για αυτήν μπορείτε να δείτε πατώντας εδώ.

5η συνάντηση εργασίας (12/11/2014)

Η συνάντηση της προηγούμενης εβδομάδας δεν έγινε λόγω των εκλογών για τα περιφερειακά συμβούλια των εκπαιδευτικών.

1.  Παρουσίαση της 4^ης άσκησης των μελών της ομάδας.

Στο σχολιασμό διαπιστώθηκε ότι στην οπτικοποίηση μιας αφήγησης προβάλλεται καθαρά η προσωπική οπτική, εφόσον επιλέγουμε εμείς τι θα δείξουμε και πώς θα το επιτελέσουμε. Επομένως, δεν υπάρχει αντικειμενικότητα και απόλυτη αλήθεια, ακόμα και στα ντοκιμαντέρ.

[Παράθεμα: από το βιβλίο του Σωτήρη Δημητρίου, (2011)  Ο κινηματογράφος σήμερα. Ανθρωπολογικές, πολιτικές και σημειωτικές διαστάσεις,  Αθήνα, Σαββάλας, σ. 94: 

 Η φωτογραφική απεικόνιση δεν είναι αντικειμενική αλλά πολιτισμική. Δύο άτομα μπορεί να βλέπουν διαφορετικά πράγματα στη ίδια φωτογραφία, όπως επίσης μία φωτογραφία μπορεί να δείχνει διαφορετικά πράγματα από εκείνα που συμβαίνουν στην πραγματικότητα].

 Διαφορά ταινίας μυθοπλασίας (fiction) και ταινίας τεκμηρίωσης (documentaire): Ένα ντοκιμαντέρ δεν διαφέρει από μία ταινία μυθοπλασίας. Όπως ακριβώς γίνεται και σε μία ταινία φίξιον και εδώ τα πάντα πρέπει να στηθούν με τον πιο κατάλληλο τρόπο: οι γωνίες της κάμερας, οι φωτισμοί, ο ήχος, η μουσική κ.λπ.

Πορεία – Εξέλιξη του ντοκιμαντέρ: ο κινηματογράφος ξεκίνησε από το ντοκιμαντέρ. [Παράθεμα από το βιβλίο του Στάθη Βαλούκου, (2003), Η ιστορία του κινηματογράφου, Αθήνα, Αιγόκερως: 

Η μυθοπλασία αποτελεί το ένα από τα δύο μεγάλα γένη του κινηματογράφου. Το ντοκιμαντέρ είναι το δεύτερο και, για πολλούς, το σημαντικότερο. Η μυθοπλασία αναπαριστά μια πραγματικότητα ^.  το ντοκιμαντέρ την καταγράφει. Κι επειδή εξαρχής οι ταινίες των Αδελφών Λιμιέρ κατέγραφαν περιστατικά (Η άφιξη του τρένου, Η έξοδος των εργατών κ.λπ.), οι ιστορικοί ταυτίζουν τη γέννηση του ντοκιμαντέρ με τις πρώτες ταινίες Επικαίρων των Λιμιέρ. Πράγματι, οι οπερατέρ της Lumière,  εξορμώντας από το Παρίσι, όργωσαν την Ευρώπη, καταγράφοντας με τη χειροκίνητη κάμερά τους όλα όσα διαδραματίστηκαν μπροστά στα μάτια τους: σκηνές του δρόμου, μετακινήσεις του πλήθους, διάφορα επικαιρικά συμβάντα (μάχες, στέψεις μοναρχών), ακόμα και ταξιδιωτικές περιπλανήσεις. Έδειχναν έτσι να επιβεβαιώνουν τον ενθουσιαμό των διανοουμένων της εποχής, που έβλεπαν στον κινηματογράφο το τέλειο μέσο καταγραφής του ιστορικού γίγνεσθαι. (σ. 123)

Στο ίδιο: Τους πρώτους μήνες του 1896, «ευρωπαϊκός κινηματογράφος» σήμαινε μόνο τις ταινίες των Αδελφών Λιμιέρ. Γρήγορα όμως εκατοντάδες μιμητές εμφανίστηκαν στις χώρες όπου υπήρχαν μεγάλα φωτογραφικά εργαστήρια. […] Τα επόμενα χρόνια, οπερατέρ βρίσκονται παντού σε όλο τον κόσμο και καταγράφουν κάθε σημαντικό γεγονός, επιβάλλοντας τη λέξη «κινηματογράφος» και τα παράγωγά της (σινέ, κίνο, σινεμά) ως δηλωτικά του νέου θεάματος. […] Μέσα σ΄ αυτόν τον οργασμό δραστηριότητας επιτυγχάνονται συνέχεια νεωτερισμοί. Την άνοιξη του 1896, σε ένα ταξίδι του στη Βενετία, ο μηχανικός των Λιμιέρ, Προμιό, ανακαλύπτει τυχαία το τράβελινγκ, τοποθετώντας τη μηχανή του σε μια γόνδολα που γλιστρά στο Κανάλ Γκράντε. Ο Προμιό ενθουσιάζεται από το αποτέλεσμα και συνεχίζει στο ίδιο πνεύμα: από το παράθυρο ενός αιγυπτιακού σιδηροδρόμου κινηματογραφεί τις όχθες του Νείλου. Από την πρύμνη ενός καϊκιού, τον Κεράτιο κόλπο της Κωνσταντινούπολης. Και, τέλος, μέσα από τον ανερχόμενο ανελκυστήρα στον Πύργο του Άιφελ μας δίνει μια πανοραμική άποψη των Παρισίων.

Με αυτές τις πρώτες ταινίες γεννιέται σιγά σιγά η έννοια της κινηματογραφικής δημιουργίας στην ολότητά της. Η κάμερα δεν είναι ένα ακίνητο μηχανικό μάτι που καταγράφει λίγα λεπτά μιας συνεχόμενης παράστασης βαριετέ, αλλά μια ευκίνητη μηχανή, ικανή να συλλάβει πολλές όψεις της πραγματικότητας. Όλα τα πλάνα που χρησιμοποιεί σήμερα ο κινηματογράφος, έχουν χρησιμοποιηθεί ήδη στην πρώτη ταινιούλα του Λιμιέρ, την Άφιξη του τρένου:από το γενικό πλάνο του τρένου που έρχεται από το βάθος του ορίζοντα, ως το κοντινό πλάνο της άφιξης. Φυσικά, ο φακός μένει ακίνητος, αλλά τα αντικείμενα ή τα πρόσωπα πλησιάζουν ή απομακρύνονται από αυτόν. Αυτή η συνεχής εναλλαγή επιτρέπει να βγει από την ταινία μια ολόκληρη σειρά από εικόνες τόσο διαφορετικές όσο και τα διαδοχικά πλάνα ενός σύγχρονου μοντάζ. (σ. 50-51) 

Ήδη από το 1898 γυρίζονται τα πρώτα χειρουργικά ντοκιμαντέρ, για να ακολουθήσουν αμέσως μετά μικροσκοπικές λήψεις μικροβίων και μικροοργανισμών με υπερκοντινά πλάνα. 

Ορισμός του ντοκιμαντέρ: Το ντοκιμαντέρ είναι ένας δημιουργικός τρόπος για την καταγραφή των γεγονότων (δημιουργικός = αυτός που προωθεί, παράγει κάτι νέο). Ακόμα: με το ντοκιμαντέρ προσπαθούμε να ενεργοποιήσουμε απορίες, προβληματισμούς και ιδέες στο θεατή.  

2. Προβολή ολιγόλεπτης ταινίας που θα προβληθεί στη συνάντηση εργασίας της Αθήνας (14 - 19/12/2014) της πολυμερούς σχολικής σύμπραξης του ευρωπαϊκού προγράμματος Comenius (2013-1-ES1-COM06-72443-8) με θέμα: The Memory Room of our Identity: Our Museums, στο οποίο συμμετέχει το σχολείο μας. Η ταινία (Travel back in Athens) έχει θέμα τη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς της οθωμανικής κυριαρχίας στην Ελλάδα.   Αναφέρεται στην ιστορία της Αθήνας μέσα από εικόνες της πόλης από την οθωμανική περίοδο έως τις αρχές του 20^ου αιώνα. (Η ταινία με ελληνικούς υπότιτλους).
  

Άσκηση για την επόμενη συνάντηση: Από τις ομάδες ζητήθηκε: α) Να συζητήσουν και να προτείνουν στην επόμενη συνάντηση ιδέες και θέματα που θα αναπτύξουμε σε αφηγήσεις με λόγια, εικόνες, και ήχους. β) Να διορθώσουν ό,τι θέλουν στις εργασίες που έκαναν με το Popcorn Maker.    

4η συνάντηση εργασίας (29/10/2014)

1. Παρουσίαση και σχολιασμός της 3^ης άσκησης των μελών της ομάδας. 
2. Προβολή βίντεο, αναφερόμενου στα κύρια πλάνα, τις κινήσεις της κάμερας και το φωτισμό.
3. Σύντομη εισήγηση για το ρόλο του μοντάζ σύμφωνα με το θεωρητικό και σκηνοθέτη Σεργκέι Αϊζενστάιν και όλη τη σοβιετική σχολή της δεκαετίας του '20, Λεβ Κουλέσοφ, Βσέβολοντ Πουντόβκιν, Τζίγκα Βερτόφ κ.ά. Προβολή βίντεο "The Odessa Steps and Its Descendants" για τις επιδράσεις που συνεχίζουν να ασκούν οι πρώτοι κινηματογραφιστές στις επόμενες γενιές.
4. Παρουσίαση των λειτουργιών του Popcorn Maker, της διαδικτυακής εφαρμογής του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Mozilla, η οποία τρέχει μέσω web browser χρησιμοποιώντας τις δυνατότητες  της HTML5 και δίνει τη δυνατότητα επεξεργασίας video ή μίας αλληλουχίας εικόνων και ήχων. (Αναλυτικότερη παρουσίαση της εφαρμογής υπάρχει στη σελίδα του Υλικού). 

Άσκηση για την επόμενη συνάντηση: οι μαθητές/τριες ανά ομάδες θα μοντάρουν τα πλάνα της προηγούμενης άσκησης ή θα τραβήξουν και θα μοντάρουν άλλα και στη συνέχεια θα προσθέσουν κείμενα και ήχους. 

3η συνάντηση εργασίας (22/10/2014)

1. Παρουσίαση και σχολιασμός της 2^ης άσκησης των μελών της ομάδας. 
2. Παρουσίαση της ταινίας «’Αφα» που δημιουργήθηκε από μαθητές/τριες του σχολείου μας στα πλαίσια της ερευνητικής εργασίας (Project) με τίτλο, «Γυρίζουμε μια ταινία. Άσκηση σε κινηματογραφικές τεχνικές – Γνωριμία με τη βασική γραμματική της κινηματογραφικής γλώσσας», η οποία υλοποιήθηκε κατά το 2^ο τετράμηνο του σχολικού έτους 2011-12. Η ταινία διαγωνίστηκε στη 12^η Ευρωπαϊκή Συνάντηση Νεανικής Οπτικοακουστικής Δημιουργίας που διεξήχθη από 1 έως 8 Δεκεμβρίου 2012 στον Πύργο στα πλαίσια του 15^ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου για Παιδιά και Νέους, καθώς και στον 3ο Πανελλήνιο Μαθητικό Διαγωνισμό Ταινιών Μικρού Μήκους «Ένας πλανήτης ... μια ευκαιρία» που συνδιοργάνωσαν η Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Σερρών, η Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση,  το Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους της Δράμας και η Διεύθυνση Εκπαιδευτικής Ραδιοτηλεόρασης, στον οποίο βραβεύτηκε με ειδικό βραβείο. Επιλέχθηκε και διαγωνίστηκε επίσης στα ακόλουθα Διεθνή Φεστιβάλ Κινηματογράφου: α) 15^ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου για Νέους της Σεούλ – 15^th Seoul International Youth Film Festival 2013, όπου διαγωνίστηκαν 40 ταινίες από 148 χώρες, β) Διεθνές Φεστιβάλ του Ντουμπρόβνικ – Dubrovnik Film Festival / International Festival for the Children and the Youth of the Mediterranean Countries 2013, γ) Teen International Shorts Festival – TISFEST 2014, όπου διαγωνίστηκαν 44 ταινίες από 236 χώρες. (Πατήστε εδώ για να "κατεβάσετε" και να δείτε την ταινία).
3. Αρχικά, συζητήθηκε συνοπτικά η ιδέα πάνω στην οποία βασίστηκε η ταινία, το σενάριο και το ντεκουπάζ (découpage: η διαίρεση του σεναρίου σε πλάνα, η οποία συνθέτει έναν τεχνικό οδηγό γυρίσματος της ταινίας στο χαρτί). Ακολούθως, παρουσιάστηκε σε video το στόριμπορντ της ταινίας (storyboard: η σειρά σχεδίων που ακολουθεί το στάδιο του ντεκουπάζ).
4. Ακολούθως προβλήθηκε η ταινία και στη συνέχεια συζητήθηκαν ορισμένα ζητήματα αναφορικά με την οπτικοποίηση του σεναρίου, την κατάταξη και την τελική σύνθεση των πλάνων. Με αφορμή τις παρατηρήσεις των μελών της ομάδας έγινε μία σύντομη εισήγηση για το ρόλο του μοντάζ στην κινηματογραφική διεργασία.

Σύντομη εισήγηση για το μοντάζ:

«Το μοντάζ ανακαλύφθηκε από τη στιγμή που η κάμερα εγκατέλειψε το στούντιο και την ακινησία της και άρχισε να κινείται ελεύθερα στο χώρο, με κάθε τρόπο. Αυτό τα ταξίδι εγκαινίασε μια νέα οπτική και άλλαξε τις σχέσεις ανάμεσα στον θεατή και τα δρώμενα. Ενώ πριν κυριαρχούσε η θεατρική οπτική, ως αποτέλεσμα της ακίνητης κάμερας, τώρα ο θεατής βλέπει διαφορετικά, γιατί η κάμερα του δείχνει διαφορετικά πλάνα την κάθε στιγμή ανάλογα με το ρυθμό που της επιβάλλει ο σκηνοθέτης.

Το αφηγηματικό μοντάζ ήταν ανακάλυψη του αμερικανού σκηνοθέτη Γκρίφιθ, ενώ το εκφραστικό, το κυρίως δημιουργικό, (ιδεολογικό) ανακαλύφθηκε από τον Αϊζενστάιν. Ο «φιλμικός χώρος και ο φιλμικός χρόνος» φέρνουν στο προσκήνιο την έννοια της «κινηματογραφικής γεωγραφίας», που επιτρέπει στον σκηνοθέτη να επέμβει αυθαίρετα τόσο στον χώρο όσο και στον χρόνο κατασκευάζοντας μία νέα εικονική πραγματικότητα που υπάρχει μόνο στον κινηματογράφο. Στην πορεία αυτή, το μοντάζ άλλοτε αποθεώνεται ως τεχνική που δημιουργεί αριστουργήματα και άλλοτε εγκαταλείπεται αφήνοντας την κάμερα να κινείται χωρίς κανόνες αδέσμευτη, με εικόνες που ερεθίζουν άτακτα το μάτι του θεατή εκφράζοντας την αγωνία και τη σύγχυση του σύγχρονου ήρωα που βρίσκεται αντιμέτωπος με έναν κατακερματισμένο κόσμο. Το μοντάζ υπάρχει πριν την ταινία, κατά τη διάρκειά της αλλά και μετά- στη διαδοχή των εικόνων που κατακλύζουν τη μνήμη μας και ανακαλούνται με ή χωρίς σκοπό ανά πάσα στιγμή. Το μοντάζ υπάρχει στην καθημερινή μας ζωή. Είναι ο τρόπος που ο καθένας μας κοιτάζει τον κόσμο και η σχέση μας με τους άλλους. Αλλά εκεί που κυρίως αναδύεται το μοντάζ είναι στα όνειρά μας, που διευθύνονται από τον αόρατο σκηνοθέτη του».

Το παραπάνω κείμενο είναι η εισαγωγή ενός μικρού απανθίσματος σημειώσεων για το μοντάζ. Τις σημειώσεις αυτές μπορείτε να τις να βρείτε πατώντας εδώ.

Το μοντάζ στο σοβιετικό κινηματογράφο

Τρεις θεωρητικοί του σοβιετικού κινηματογράφου, ο Τζίγκα Βερτόφ (1896 -1954), ο Βλαντιμίρ Πουντόβκιν (1893 -1953) και ο Σεργκέι Αϊζενστάιν (1898 – 1948), γοητευμένοι από τις πλαστικές εκφραστικές δυνατότητες του μέσου έριξαν όλο το βάρος των αναζητήσεών τους στην αυτονομία της εικόνας, θεωρώντας το μοντάζ ως το κατ΄ εξοχήν αφηγηματικό μέσο των κινηματογραφιστών. Εντούτοις, ο πρωτοπόρος στον τομέα της θεωρίας του μοντάζ είναι ο «δάσκαλος» Λεβ Κουλέχοφ (1899 – 1970), που πρώτος διακήρυξε πως «το μοντάζ μπορεί να δημιουργήσει ένα τοπίο», ένα «χώρο» που δεν υπάρχει στην πραγματικότητα, ενώ ο σκηνοθέτης, με τη συνεργασία του ηθοποιού, μπορεί να δημιουργήσει ακόμα και «ψεύτικες εντυπώσεις» στο μυαλό του θεατή. Κατά την παράδοση, ο Κουλέχοφ, προκειμένου να αποδείξει πειραματικά τα παραπάνω, μόνταρε διαδοχικά το ίδιο ανέκφραστο γκρο πλάνο ενός ηθοποιού (Μοζούκιν) με τρία διαφορετικά πλάνα (ένα πιάτο φαγητό, ένα παιδάκι σε ένα φέρετρο και μία γυναίκα), αποδεικνύοντας έτσι τη δύναμη επιβολής της εναλλαγής των εικόνων στο νοητικό του μέσου θεατή. Πράγματι, οι θεατές εξέφρασαν την κατάπληξή τους για τις μεγάλες εκφραστικές δυνατότες του Μαζούκιν στην έκφραση της πείνας, της οδύνης του θανάτου και της ερωτικής επιθυμίας.

Αναφορά στον Γκρίφιθ: 

O Ντέιβιντ Ουόρκ Γκρίφιθ [David Wark Griffith (1875 – 1948)], ένας μορφωμένος και καλλιεργημένος αμερικανός, πήρε στα σοβαρά τον κινηματογράφο σπάζοντας το φράγμα του σνομπισμού που υπήρχε σε βάρος της νέας τέχνης από τους διανοούμενους της εποχής. Στις ταινίες του χρησιμοποιεί συστηματικά (ανάμεσα στα άλλα) συστηματικά το τράβελινγκ και προβλέπει το μοντάζ, φωτογραφίζοντας ξεχωριστά τις σκηνές συνόλου και χωριστά τα γκρο των ηθοποιών. Επινοεί επίσης το εναλλασσόμενο μοντάζ, δείχνοντας εναλλάξ το θύμα σε απελπιστική θέση και το σωτήρα να έρχεται καλπάζοντας, δημιουργώντας έτσι το σασπένς, ενώ χάρη σε αυτόν αρχίζει ο ακριβής υπολογισμός του μήκους των σκηνών και εισάγεται η έννοια του κινηματογραφικού ρυθμού. Δημιουργεί ήρωες με ψυχολογική εξέλιξη, αφαιρεί από τους ηθοποιούς όλες τις χειρονομίες και τις αντικαθιστά με τις εκφράσεις του προσώπου τους σε γκρο πλάνα [αφορμή: ο έρωτάς του για την ηθοποιό Λίλιαν Γκις (Lillian Gish)]

Άσκηση για την επόμενη συνάντηση:

Οι μαθητές/τριες θα τραβήξουν πέντε έως εννέα πλάνα μιας ιστορίας που θα επινοήσουν. Το μοντάζ των πλάνων δεν είναι απαραίτητο να ανήκει στην κατηγορία του καθαρού αφηγηματικού μοντάζ.  Στη χρονική αλληλουχία των γεγονότων είναι δυνατό να μπαίνουν εμβόλιμα πλάνα, τα οποία για παράδειγμα θα προσθέτουν συμβολισμούς ή προεκτάσεις στην ιστορία. 

2η συνάντηση εργασίας (15/10/2014)

Η συνάντηση είχε διάρκεια μία διδακτική ώρα, εφόσον τη δεύτερη ώρα έγιναν οι εκλογές των πενταμελών συμβουλίων κάθε τμήματος.

1. Παρουσίαση της 1ης άσκησης της ομάδας (λήψη ενός γενικού και ενός κοντινού πλάνου). Σχολιασμός των πλάνων.
2. Εισαγωγή σε βασικές αρχές του κινηματογράφου

(Σχετικό βίντεο μπορείτε να δείτε εδώ).

Η φωτογραφία

Μια κινηματογραφική ταινία δεν είναι παρά προβολή σε μία οθόνη 24 φωτογραφιών το δευτερόλεπτο. Η εντύπωση της διαρκούς κίνησης δημιουργείται χάρη στο μετείκασμα. Δηλαδή, την ιδιότητα του αμφιβληστροειδούς να διατηρεί επάνω του την οπτική εικόνα για 1/10 του δευτερολέπτου. Οι προσπάθειες της μηχανικής αναπαράστασης της κίνησης δεν θα είχαν όλοκληρωθεί, αν δεν ανακαλυπτόταν η φωτογραφία (Νιεπς, 1816, Νταγκέρ 1826 - νταγκεροτυπία,  1860 εφεύρεση του φιλμ, χημικά κατεργασμένης γυάλινης πλάκας, η οποία έκανε εφικτή τη φωτογράφιση συνεχών ενσταντανέ = στιγμιότυπων )

Η γένεση του κινηματογράφου

Παράλληλα με την εξέλιξη της φωτογραφίας, ακολούθησαν οι εφευρέσεις συσκευών για λήψεις καρέ – καρέ (Μέιμπριτζ, Γιάνσεν, Μαρέ). Μεγάλη βοήθεια για τις λήψεις αυτές προσέφερε και η ανακάλυψη ενός εύπλαστου νέου υλικού, του σελιλόιντ (ρηνιτικό υπόστρωμα) από τον Χάνιμπαλ Γκόντουιν.

Ο Τόμας Έντισον έχοντας την εμμονή να συνδέσει τη φωτογραφική αποτύπωση της κίνησης με το γραμμόφωνο εφηύρε το κινητοσκόπιο, ένα μικρό ατομικό peep show, στο οποίο ο πελάτης, ρίχνοντας ένα νόμισμα και κοιτώντας από μια σχισμή μπορούσε να δει να ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια του, στο εσωτερικό ενός κιβωτίου, ένα φιλμάκι με 500 εικόνες και ταχύτητα 40 καρέ το δευτερόλεπτο.

Η σχετική επιτυχία του κινητοσκοπίου έκανε πολλές εταιρίες φωτογραφικών ειδών να ενδιαφερθούν για την παραγωγή ταινιών μέσα από νέα συστήματα προώθησης του φιλμ, τα οποία θα επέτρεπαν όχι μόνο την εγγραφή, αλλά και την προβολή της ταινίας σε μία μεγάλη οθόνη, ενώπιον κοινού. Την πρώτη κάμερα κατασκεύασαν οι αδελφοί Λιμιέρ. Η κάμερα αυτή ήταν ελαφριά (μόλις 7 κιλά) και επέτρεπε στο χειριστή να κινείται ανάμεσα στο πλήθος και να επιλέγει την κατάλληλη θέση. Μια μανιβέλα χειρός επέτρεπε την κινηματογράφηση και την προβολή ταινιών σε ταχύτητες 14 – 24 καρέ το δευτερόλεπτο. Την συσκευή τους οι αδελφοί Λιμιέρ την ονόμασαν κινηματογράφο.

3. Ακολούθησε προβολή βίντεο με τις πρώτες ταινίες των αδελφών Λιμιέρ.

Άσκηση για την επόμενη συνάντηση: Οι μαθητές/τριες ανά ομάδες θα επιλέξουν ένα αντικείμενο και θα παρουσιάσουν πέντε πλάνα / φωτογραφίες του ως εξής: 1ο πλάνο: το αντικείμενο στην πραγματική - κανονική του χρήση. 2ο πλάνο: το αντικείμενο σε χρήση τελείως ασυμβίβαστη με την πραγματική - κανονική του χρήση. 3ο πλάνο: το αντικείμενο σε διαφημιστική χρήση. 4ο πλάνο: το αντικείμενο χρησιμοποιούμενο μέσα σε ένα παραμύθι. 5ο πλάνο: το αντικείμενο χρησιμοποιούμενο σε μία κοινωνική εκδήλωση - συνάθροιση. (Οι ομάδες ορίστηκαν ως εξής: 1η ομάδα: Γιώργος, Ανδρέας, Κώστας, Κέλλυ, Παρασκευή. 2η ομάδα: Αρετή, Φοίβη, Ελένη, Αναστασία Ρ., Άννα. 3η ομάδα: Βλάσης, Αναστασία Α., Δώρα, Δημήτρης, Κωνσταντίνος).

1η συνάντηση εργασίας (08/10/2014)

1. Παρουσίαση – γνωριμία των μελών της ομάδας. Συζήτηση για τα ερωτήματα -  στόχους της ερευνητικής εργασίας.

2. Προτάσεις για την οργάνωση της εργασίας: από την υπεύθυνη της εργασίας προτάθηκε να χρησιμοποιήσουμε ένα Ιστολόγιο (Blog), όπου θα αναρτώνται: α) τα ημερολόγια των μαθημάτων – συναντήσεων, β) οι εργασίες και τα παραδοτέα μας, γ) πρόσθετο υλικό και παραπομπές σε βιβλιογραφία ή στο διαδίκτυο, δ) το υλικό που θα παραχθεί σε όλα τα στάδια της εργασίας μας. Το Blog θα δίνει σε όλους τη δυνατότητα να πληροφορούνται με τρόπο οργανωμένο την πορεία των εργασιών μας, να ελέγχουν την πρόοδο τους και να εντοπίζουν πιθανές παραλείψεις.

3. Εισαγωγική συζήτηση για τα χαρακτηριστικά των αφηγηματικών τεχνικών.

4. Ανάγνωση του σεναρίου μιας ταινίας μικρού μήκους πεντάλεπτης διάρκειας και στη συνέχεια προβολή της ταινίας.  Συζήτηση για τον εντοπισμό των χαρακτηριστικών του σεναρίου και της κινηματογραφικής αναπαράστασής του.

5. Εισαγωγική ανάλυση μερικών κινηματογραφικών όρων:

Κάδρο: η εικόνα που βλέπουμε κάθε στιγμή στην οθόνη.

Πλάνο: η βασική μονάδα της κινηματογραφικής αφήγησης. Είναι μία αυτόνομη και συνεχής ενότητα κινηματογραφικής λήψης. Κάθε ταινία αποτελείται από έναν συγκεκριμένο αριθμό πλάνων. Μόλις η συνέχεια του πλάνου κοπεί (κατ) τότε σημειώνεται αλλαγή πλάνου. Ένα πλάνο πάντα έχει διάρκεια. Ανάλογα με το πόσο κοντά ή μακριά εμφανίζεται το θέμα, δηλαδή ανάλογα με το πόσο χώρο καταλαμβάνει το θέμα μέσα στο κάδρο, έχουμε τα εξής είδη πλάνων: Πολύ γενικό πλάνο: παρουσιάζει το χώρο όπου εκτυλίσσεται η δράση. Γενικό πλάνο: ο ήρωας εμφανίζεται ολόκληρος, πλαισιωμένος από άλλους ήρωες ή στοιχεία του χώρου που διακρίνονται με σαφήνεια. Κοντινό πλάνο: στην εικόνα βλέπουμε ένα μέρος του ήρωα.

Πλάνο σεκάνς ή μονοπλάνο: όταν μία ολόκληρη σκηνή της ταινίας αποτελείται από ένα μόνο πλάνο. Σπανίως έχουμε περιπτώσεις όπου ολόκληρη η ταινία είναι μόνο ένα πλάνο (π.χ. Χίτσκοκ, η Θηλειά)

Πλονζέ (plongé) / κοντρ-πλονζέ (contre plongé): δύο από τις βασικές γωνίες λήψης. Στην πρώτη, η κάμερα τοποθετημένη ψηλότερα από το θέμα της κινηματογραφεί από πάνω προς τα κάτω. Η γωνία αυτή εκφραστικά συνθλίβει τα αντικείμενα και τα πρόσωπα. Στη δεύτερη περίπτωση, η κάμερα τοποθετείται χαμηλότερα από το θέμα και το κινηματογραφεί από κάτω προς τα πάνω, αποπνέοντας μια αίσθηση δύναμης και υπεροχής. 

Τράβελινγκ (traveling): η κίνηση της κάμερας για να πλησιάσει, να απομακρυνθεί ή να ακολουθήσει την κίνηση ενός προσώπου ή αντικειμένου. 

Ντεκουπάζ (découpage): η διαίρεση του σεναρίου σε πλάνα. Το κρίσιμο στάδιο όπου ο σκηνοθέτης επεξεργάζεται το σενάριο, κόβει τις σκηνές σε πλάνα και φτιάχνει έναν τεχνικό οδηγό γυρίσματος της ταινίας στο χαρτί, όπου σημειώνονται τα είδη των πλάνων, η θέση της κάμερας και κάθε άλλη λεπτομέρεια που είναι απαραίτητη για το γύρισμα.

Στόριμπορντ (storyboard): μία σειρά σχεδίων που ακολουθεί το στάδιο του ντεκουπάζ. Στο στόριμπορντ σχεδιάζεται κάθε πλάνο της ταινίας, έτσι όπως ακριβώς θέλει ο σκηνοθέτης να γυριστεί. Ανάλογα με το είδος και το ύφος της ταινίας και τις συνήθειες του σκηνοθέτη, το στόριμπορντ μπορεί να είναι μία σειρά πρόχειρων σκίτσων ή πολύ επεξεργασμένων σχεδίων, τα οποία ακολουθούνται πιστά στο γύρισμα. 

Σκηνή: ένα σύνολο πλάνων που αφορά μία δράση η οποία συμβαίνει συνεχόμενα στον ίδιο χώρο και χρόνο. Μόλις ο χώρος ή ο χρόνος αλλάξει, έχουμε μία νέα σκηνή. 

Κατ (cut): Κόψιμο, τομή. Στο μοντάζ, είναι το σημείο όπου κόβεται ή τελειώνει ένα πλάνο για να το διαδεχθεί το επόμενο. Στη διάρκεια των γυρισμάτων, είναι η εντολή του σκηνοθέτη προς τον οπερατέρ να σταματήσει τη λήψη.

Σεκάνς (séquence): όπως μία ενότητα πλάνων δημιουργεί μία σκηνή, έτσι και μία ομάδα σκηνών που εκφράζει μία ενότητα δράσης ή εξελίσσεται στο ίδιο ντεκόρ αποτελεί τη σεκάνς. 

Μοντάζ: είναι το πιο σημαντικό στάδιο της επεξεργασίας του οπτικού και ηχητικού υλικού της ταινίας. Στο μοντάζ το υλικό των γυρισμάτων επιλέγεται, κόβεται και συναρμολογείται. Η ταινία στο μοντάζ αποκτά αφηγηματική μορφή, νοηματική συνοχή και οπτικό ρυθμό. Μια ταινία μπορεί να μονταριστεί με πολλούς τρόπους, ανάλογα με τη σειρά που θα μπουν τα πλάνα και τη διάρκειά τους.

6. Προβολή και σχολιασμός μίας άσκησης που είχε υλοποιηθεί σε προηγούμενη ερευνητική εργασία από ομάδα μαθητών/τριών της Β΄Λυκείου, κατά το σχολικό έτος 2012 – 13. Στην άσκηση έπρεπε κάθε ομάδα να τραβήξει εννέα κάδρα (φωτογραφίες) ενός χώρου. Τα κάδρα επιμμερίστηκαν ως εξής: τρία μακρινά, τρία μεσαία, τρία κοντινά. Στη συνέχεια, οι ομάδες μόνταραν τα κάδρα τους, πρόσθεσαν υποχρεωτικά αφήγηση και προαιρετικά μουσική ή άλλους ήχους.

7. Προβολή και σχολιασμός ολιγόλεπτης ταινίας με τίτλο: Alfa Athens της Χλόης Παρέ – Αναστασιάδου, μαθήτριας της Γ΄ Λυκείου κατά το σχολικό έτος 2013 - 14. Η ταινία υλοποιήθηκε με στόχο την παρουσίαση της Αθήνας στην 1^η συνάντηση εργασίας της πολυμερούς σχολικής σύμπραξης του ευρωπαϊκού προγράμματος Comenius με θέμα: The Memory Room of our Identity: Our Museums, στο οποίο συμμετέχει το σχολείο μας. Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε  στη Villafranca de los Barros της επαρχίας Εστρεμαδούρα της  Ισπανίας (3 – 10 Νοεμβρίου 2013).

Ασκήσεις

1.   Οι μαθητές/τριες θα τραβήξουν ένα πλάνο μακρινό (γενικό) και ένα κοντινό. Το μακρινό πλάνο θα πρέπει να δείχνει με σαφήνεια το χώρο. Το κοντινό θα πρέπει να είναι μία λεπτομέρεια του μακρινού πλάνου. Θα αποστείλουν τα πλάνα τους με mail για να συγκεντρωθούν και να προβληθούν χωρίς καθυστερήσεις στην επόμενη συνάντηση.

2. Οι μαθητές/τριες θα σημειώσουν σε μία παράγραφο τα κύρια χαρακτηριστικά των αφηγηματικών τεχνικών, ώστε να τα συζητήσουμε στην επόμενη συνάντηση. Θα λάβουν υπόψη όσα αναλύθηκαν στη σημερινή συνάντηση και ένα κείμενο αναφορικά με τα «Υλικά της αφήγησης», που τους δόθηκε φωτοτυπημένο.